Παίζουμε με ένα ποίημα;

Σκοπός των αναρτήσεων “Παίζουμε με ένα ποίημα;” είναι να έρθουν σε πρώτη επαφή τα παιδιά του δημοτικού (και όχι μόνο) με σπουδαίες φωνές της ποιητικής μας λογοτεχνίας. Κάθε ανάρτηση θα περιλαμβάνει από ένα ποίημα, έναν πρόλογο με στοιχεία σχετικά με την ιστορία και τη σύνθεσή του και μερικά ερμηνευτικά σχόλια, όπου αυτό χρειάζεται. Στο τέλος θα βρίσκονται και ορισμένες ερωτήσεις τις οποίες θα καλούνται να απαντήσουν οι αναγνώστες, οι απαντήσεις για τις οποίες θα περιλαμβάνονται στην αμέσως επόμενη αντίστοιχη ανάρτηση. Οι ερωτήσεις αυτές είναι απλές και έχουν στόχο να παρουσιάσουν την ερμηνεία ενός ποιήματος, όχι σαν κάτι υποχρεωτικό και κοπιαστικό, αλλά σαν παιχνίδι.

Βιογραφικά του ποιητή: Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (Αλεξάνδρεια, 29 Απριλίου 1863 )ήταν Έλληνας ποιητής ο οποίος θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της σύγχρονης εποχής. Γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια, γι' αυτό και αναφέρεται συχνά ως «ο Αλεξανδρινός». Δημοσίευσε ποιήματα, ενώ δεκάδες παρέμειναν ως προσχέδια. Τα σημαντικότερα έργα του τα δημιούργησε μετά τα 40 έτη.

ΙΘΑΚΗ

Πρόλογος: Το ακόλουθο ποίημα είναι ένα από τα πολλά του Καβάφη που χρησιμοποιούν στοιχεία από την ιστορία ή τη μυθολογία (κυρίως την ελληνική και τη ρωμαϊκή) για να μεταφέρουν το μήνυμά τους. Η μέθοδος αυτή, η οποία αποκαλείται «μυθολογική», βρίσκει τις απαρχές της στους πρώτους μοντερνιστές, οι οποίοι πρώτοι την εισήγαγαν φιλοδοξώντας να καλλιεργήσουν στη γραφή τους μια αμεσότερη επαφή με το κοινό τους, μπολιάζοντάς τη με στοιχεία από την παράδοση. Ο Καβάφης στο συγκριμένο ποίημα επιστρατεύει την, πολύ γνωστή σε όλη την υφήλιο από τα ομηρικά έπη, ιστορία της Οδύσσειας, του γυρισμού δηλαδή του Οδυσσέα από την Τροία στην πατρίδα του, την Ιθάκη. Το ύφος του ποιήματος, ξεκάθαρα διδακτικό μέσω της χρήσης του β’ ενικού προσώπου, μας δείχνει τη στάση που ο συγγραφέας κρίνει πως ο καθένας μας οφείλει να υιοθετεί σε όλο το ταξίδι της ζωής του. Πάντα να έχετε υπόψιν διαβάζοντας τον Καβάφη πως γράφει κατά κύριο λόγο αλληγορικά, που σημαίνει ότι πολλά πράγματα στα ποιήματά του ενδεχομένως να έχουν πάνω από μία ερμηνείες, δηλαδή ο ποιητής να αναφέρεται σε κάτι (π.χ. Κύκλωπες, Ποσειδώνας, Ιθάκη κλπ) και να εννοεί ταυτόχρονα και κάτι άλλο, πιο αφηρημένο.

Σὰ βγεῖς στὸν πηγαιμὸ γιὰ τὴν Ἰθάκη,

νὰ εὔχεσαι νἆναι μακρὺς ὁ δρόμος,

γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,

τὸν θυμωμένο Ποσειδῶνα μὴ φοβᾶσαι,

τέτοια στὸν δρόμο σου ποτέ σου δὲν θὰ βρεῖς,

ἂν μέν᾿ ἡ σκέψις σου ὑψηλή, ἂν ἐκλεκτὴ

συγκίνησις τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα σου ἀγγίζει.

Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας,

τὸν ἄγριο Ποσειδώνα δὲν θὰ συναντήσεις,

ἂν δὲν τοὺς κουβανεῖς^[1] μὲς στὴν ψυχή σου,

ἂν ἡ ψυχή σου δὲν τοὺς στήνει ἐμπρός σου.

Νὰ εὔχεσαι νά ῾ναι μακρὺς ὁ δρόμος.

Πολλὰ τὰ καλοκαιρινὰ πρωϊὰ νὰ εἶναι

ποὺ μὲ τί εὐχαρίστηση, μὲ τί χαρὰ

θὰ μπαίνεις σὲ λιμένας πρωτοειδωμένους·

νὰ σταματήσεις σ᾿ ἐμπορεῖα Φοινικικά,

καὶ τὲς καλὲς πραγμάτειες ν᾿ ἀποκτήσεις,

σεντέφια^[2] καὶ κοράλλια, κεχριμπάρια^[3] κ᾿ ἔβενους^[4],

καὶ ἡδονικὰ μυρωδικὰ κάθε λογῆς,

ὅσο μπορεῖς πιὸ ἄφθονα ἡδονικὰ μυρωδικά.

Σὲ πόλεις Αἰγυπτιακὲς πολλὲς νὰ πᾷς,

νὰ μάθεις καὶ νὰ μάθεις ἀπ᾿ τοὺς σπουδασμένους.

Πάντα στὸ νοῦ σου νἄχῃς τὴν Ἰθάκη.

Τὸ φθάσιμον ἐκεῖ εἶν᾿ ὁ προορισμός σου.

Ἀλλὰ μὴ βιάζῃς τὸ ταξείδι διόλου.

Καλλίτερα χρόνια πολλὰ νὰ διαρκέσει.

Καὶ γέρος πιὰ ν᾿ ἀράξῃς στὸ νησί,

πλούσιος μὲ ὅσα κέρδισες στὸν δρόμο,

μὴ προσδοκώντας πλούτη νὰ σὲ δώσῃ ἡ Ἰθάκη.

Ἡ Ἰθάκη σ᾿ ἔδωσε τ᾿ ὡραῖο ταξίδι.

Χωρὶς αὐτὴν δὲν θἄβγαινες στὸν δρόμο.

Ἄλλα δὲν ἔχει νὰ σὲ δώσει πιά.

Κι ἂν πτωχικὴ τὴν βρῇς, ἡ Ἰθάκη δὲν σὲ γέλασε.

Ἔτσι σοφὸς ποὺ ἔγινες, μὲ τόση πείρα,

ἤδη θὰ τὸ κατάλαβες ᾑ Ἰθάκες τί σημαίνουν.

---

[1] κουβανείς: κουβαλάς

[2] σεντέφι: ιριδίζον (που λάμπει με τα χρώματα του ουράνιου τόξου στο φως) κομμάτι όστρακου

[3] κεχριμπάρι: πολύτιμος λίθος από ρετσίνι των δέντρων που έχει πετρώσει

[4] έβενος: μαύρο πολύτιμο ξύλο

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Διάβασε τη δεύτερη και την Τρίτη στροφή και σκέψου τι μπορεί συμβολίζουν οι Λαιστρυγόνες, οι Κύκλωπες και ο «άγριος» Ποσειδώνας. (Βοήθεια: τι έκαναν αυτοί στον Οδυσσέα; Ήταν φίλοι του ή εχθροί του; Τι, τέλος, μπορεί να σημαίνει το «αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου»;
2. Ποια είναι τα πράγματα που κάνουν το ταξίδι ως την φτωχική Ιθάκη να αξίζει; (Βοήθεια: Διάβασε τις επόμενες τρεις στροφές προσεκτικά).    
3.  Είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο το μήνυμα του ποιήματος; (Βοήθεια: κοίτα τις δύο τελευταίες στροφές).
4.  Γιατί χρησιμοποιεί ο Καβάφης εδώ το 2^ο πρόσωπο;

5.       . Δύσκολη: Τι είναι η Ιθάκη του ποιήματος;

6.          Άκουσε την απαγγελία του ποιήματος στα αγγλικά από εδώ. Αξίζει τον κόπο!

Ο Νίκος Κωσταγιόλας γεννήθηκε το 1993 στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών όπου απασχολείται και σήμερα ως υποψήφιος διδάκτορας στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και Υπολογιστικής Όρασης καθώς και κάτοχος MSc in Data Science από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο “Παν ο μέγας χρη αποθνήσκειν” κυκλοφόρησε τον περασμένο Οκτώβριο από τις εκδόσεις “Φιλύρα”. Ποιήματά του έχουν φιλοξενηθεί ηλεκτρονικά σε λογοτεχνικά περιοδικά και ιστοσελίδες. Διατηρεί το blog “Ποιητής εκ του προχείρου”.