Παίζουμε με ένα ποιήμα;

Σκοπός των αναρτήσεων “Παίζουμε με ένα ποίημα;” είναι να έρθουν σε πρώτη επαφή τα παιδιά του δημοτικού (και όχι μόνο) με σπουδαίες φωνές της ποιητικής μας λογοτεχνίας. Κάθε ανάρτηση θα περιλαμβάνει από ένα ποίημα, έναν πρόλογο με στοιχεία σχετικά με την ιστορία και τη σύνθεσή του και μερικά ερμηνευτικά σχόλια, όπου αυτό χρειάζεται. Στο τέλος θα βρίσκονται και ορισμένες ερωτήσεις τις οποίες θα καλούνται να απαντήσουν οι αναγνώστες, οι απαντήσεις για τις οποίες θα περιλαμβάνονται στην αμέσως επόμενη αντίστοιχη ανάρτηση. Οι ερωτήσεις αυτές είναι απλές και έχουν στόχο να παρουσιάσουν την ερμηνεία ενός ποιήματος, όχι σαν κάτι υποχρεωτικό και κοπιαστικό, αλλά σαν παιχνίδι.

Βιογραφικά του ποιητή: Ο Οδυσσέας Ελύτης (πραγματικό όνομα: Οδυσσέας Αλεπουδέλης) (Ηράκλειο Κρήτης, 2 Νοεμβρίου 1911 – Αθήνα, 18 Μαρτίου 1996), ήταν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, βραβευμένος το 1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (ο τελευταίος από τους δύο μόλις Έλληνες που μέχρι σήμερα έχουν τιμηθεί με αυτό το βραβείο). Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης, με πολλά έργα του να έχουν μεταφραστεί και στο εξωτερικό. Γνωστότερο ποιητικο έργο του είναι το Άξιον Εστί, του οποίου η μελοποίηση από τον Μ. Θεοδωράκη το έκανε διάσημο στο κοινό, γεφυρώνοντας την απόσταση μεταξύ της ποιητικής τέχνης και του απλού λαού.

Ο ΗΛΙΟΣ Ο ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ (αποσπάσματα)

Πρόλογος: Το ακόλουθο ποίημα συντέθηκε από τον Ελύτη κατά την περίοδο της δικτατορίας. Ουσιαστικά αποτελεί μια αλληγορική ιστορική αναδρομή μέσα στους αιώνες και τις περιπέτειες που πέρασε ο τόπος μας. Οι πρόγονοί μας σε κάθε περίοδο κρίσης αγωνίστηκαν, ανεξaρτήτως αποτελέσματος, υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους και τα αγαθά της, τα οποία παρουσιάζονται εδώ φυσιολατρικά, υπό τη μορφή συμβόλων. Κεντρική και κυρίαρχη θέση ανάμεσα σε αυτά κατέχει ο ήλιος ο οποίος, όχι μόνο εδώ αλλά και σε όλο το έργο του Ελύτη, παραπέμπει στο φως αλλά και στη δικαιοσύνη. Με το έργο αυτό, του οποίου η δομή όπως θα δούμε είναι κατά βάση θεατρική, ο ποιητής δίνει τη δική του αισιόδοξη απάντηση στους συμπατριώτες του, τους κατατρεγμένους από το φρικτό καθεστώς της επταετίας, λέγοντάς τους με τον δικό του, ξεχωριστό τρόπο, ότι ο Ήλιος αυτός, ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, φέρει την ελπίδα και δείχνει το δρόμο για ένα καλύτερο αύριο.

ΑΦΗΓΗΤΗΣ

Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας

 ο πετροπαιχνιδιάτορας

από την άκρη των ακρώ

 κατηφοράει στο Ταίναρο[1]

Φωτιά 'ναι το πηγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του.

 

Ο ΗΛΙΟΣ

Ε σεις στεριές και θάλασσες

 τ' αμπέλια κι οι χρυσές ελιές[2]

ακούτε τα χαμπέρια μου

 μέσα στα μεσημέρια μου

«Σ' όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
 μόνον ετούτον αγαπώ!»

Από τη μέση του εγκρεμού

 στη μέση του άλλου πελάγου

κόκκινα κίτρινα σπαρτά
νερά πράσινα κι άπατα

«Σ' όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
 μόνον ετούτον αγαπώ!»

Με τα μικρά χαμίνια του

καβάλα στα δελφίνια του

με τις κοπέλες τις γυμνές

 που καίγονται στις αμμουδιές

με τους λοξάτους πετεινούς

και με τα κουκουρίκου τους!

 

ΑΝΕΜΟΙ

Άκου κι εμάς που μόλις εγυρίσαμε

 νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε[3]

Κρήτη και Μυτιλήνη Σάμο κι Ικαριά
Νάξο και Σαντορίνη Ρόδο Κέρκυρα

Σπίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά

πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά

Ξάνθη Θεσσαλονίκη Βέροια Καστοριά

 Γιάννενα Μεσολόγγι Σπάρτη και Μιστρά

Καμπαναριά και στέγες μες στη συννεφιά

κι όλα μαζί μια λύπη και μιαν ομορφιά.

---

[1]“Από την άκρη των ακρώ / κατηφοράει στο Ταίναρο”: ξεκινάει, δηλαδή, από την άκρη του κόσμου (ο ήλιος είναι πάρα πολύ μακριά από τη Γη και μπορείς να το δεις σε έναν χάρτη του ηλιακού μας συστήματος, συγκρίνοντας την απόστασή του από τη Γη με αυτήν ανάμεσα στη Σελήνη και τη Γη) κατηφορίζοντας ως τα βουνά και τα ακρωτήριά μας για να καταλήξει στη θάλασσα.

[2]Τα αμπέλια και οι ελιές είναι χαρακτηριστικά φυτά της Ελλάδας. Τι προϊόντα βγαίνουν από το καθένα;

[3]“νησιά και πολιτείες που γνωρίσαμε”: οι άνεμοι γυρίζουν όλον τον κόσμο, γι’ αυτό κι εδώ παρουσιάζονται ως ταξιδευτές (ένα αποτέλεσμα της κίνησης των ανέμων είναι και η αλλαγή του καιρού, αφού άμα φυσάει βορριάς σημαίνει ότι η θερμοκρασία πέφτει γιατί έρχεται αέρας από ψυχρές χώρες ενώ αν φυσάει νοτιάς η θερμοκρασία αυξάνεται γιατί φέρνει θερμό αέρα από την Αφρική). Για τον ίδιο λόγο ο Όμηρος τους έχει σε ένα σακί (ασκός του Αιόλου) από το οποίο, όταν ελευθερώνονται, οδηγούν τον Οδυσσέα στο ταξίδι του.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1) “Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας”: τι μπορεί να σημαίνει η λέξη “Ηλιάτορας”; (Βοήθεια: σκέψου μια άλλη λέξη που να τελειώνει σε “-άτορας” και να σημαίνει κάποιον με κυρίαρχη θέση στην κοινωνία).

2) “Φωτιά 'ναι το πηγούνι του / χρυσάφι το πιρούνι του”: Τι μπορεί να είναι εδώ το πιρούνι του ήλιου; (Βοήθεια: σκέψου τι κάνει το πιρούνι και τι είναι αυτό που έχει ο ήλιος και μπορεί να κάνει το ίδιο πράγμα).

3) “κόκκινα κίτρινα σπαρτά / νερά πράσινα κι άπατα”: Γιατί ξεχωρίζει εδώ τα πράσινα με τα άπατα νερά, στα οποία δε βάζει χρώμα; (Βοήθεια: τι χρώμα έχουν τα άπατα νερά;)

4) “Σπίτια μεγάλα κι άσπρα σπίτια βουερά / πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά”: Σε τι μέρη αναφέρεται ο ποιητής όταν γράφει “άσπρα σπίτια” που είναι χτισμένα “πάνω στη μαύρη πέτρα πάνω στα νερά”; (Βοήθεια: ψάξε στο διαδίκτυο για φωτογραφίες από τα μέρη που αναφέρονται στους αμέσως προηγούμενους στίχους).

5) Δύσκολη ερώτηση: Γιατί λέει τον ήλιο “πετροπαιχνιδιάτορα”; (Βοήθεια: σκέψου τι μπορεί να κάνει ο ήλιος όταν το φως του πέφτει πάνω σε μια πέτρα ή σε πολλές μαζί).

 

 

Ο Νίκος Κωσταγιόλας γεννήθηκε το 1993 στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών όπου απασχολείται και σήμερα ως υποψήφιος διδάκτορας στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και Υπολογιστικής Όρασης καθώς και κάτοχος MSc in Data Science από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο “Παν ο μέγας χρη αποθνήσκειν” κυκλοφόρησε τον περασμένο Οκτώβριο από τις εκδόσεις “Φιλύρα”. Ποιήματά του έχουν φιλοξενηθεί ηλεκτρονικά σε λογοτεχνικά περιοδικά και ιστοσελίδες. Διατηρεί το blog “Ποιητής εκ του προχείρου”.