Παίζουμε με ένα ποίημα;

 

Σκοπός των αναρτήσεων “Παίζουμε με ένα ποίημα;” είναι να έρθουν σε πρώτη επαφή τα παιδιά του δημοτικού (και όχι μόνο) με σπουδαίες φωνές της ποιητικής μας λογοτεχνίας. Κάθε ανάρτηση θα περιλαμβάνει από ένα ποίημα, έναν πρόλογο με στοιχεία σχετικά με την ιστορία και τη σύνθεσή του και μερικά ερμηνευτικά σχόλια, όπου αυτό χρειάζεται. Στο τέλος θα βρίσκονται και ορισμένες ερωτήσεις τις οποίες θα καλούνται να απαντήσουν οι αναγνώστες, οι απαντήσεις για τις οποίες θα περιλαμβάνονται στην αμέσως επόμενη αντίστοιχη ανάρτηση. Οι ερωτήσεις αυτές είναι απλές και έχουν στόχο να παρουσιάσουν την ερμηνεία ενός ποιήματος, όχι σαν κάτι υποχρεωτικό και κοπιαστικό, αλλά σαν παιχνίδι.

 

Βιογραφικά του ποιητή: Ο Γιάννης Ρίτσος (Μονεμβασιά 1η Μαΐου 1909 – Αθήνα, 11 Νοεμβρίου 1990) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές με διεθνή φήμη και ακτινοβολία. Δημοσίευσε πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, είκοσι δύο μυθιστορήματα, 1 θεατρικό έργο και μελέτες. Τα έργα του συμπληρώνουν πολλές μεταφράσεις, χρονογραφήματα και άλλα δημοσιεύματα. Αρκετά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες.

 

Πρωϊνὸ ἄστρο

Πρόλογος: Το ακόλουθο ποίημα είναι ένα από αυτά που είχε συνθέσει ο Γ. Ρίτσος απευθυνόμενος στην κόρη του. Στα ποιήματα αυτά αναπτύσσεται ένας (ιδεατός) διάλογος του ποιητή με την, νηπιακής ακόμα ηλικίας, κόρη του στον οποίο διαφαίνεται μια έντονα, εκ πρώτης όψεως, παραινετική διάθεση από μέρους του υπό τη μορφή αφορισμών σχετιζόμενων με τη ζωή, τους φυσικούς νόμους του κόσμου, τις διαπροσωπικές σχέσεις κ.α. Παρ’ όλα αυτά σε μια δεύτερη ανάγνωση αποκαλύπτεται η πραγματική φύση των ποιημάτων αυτών, αυτή της εξομολόγησης. Ο Ρίτσος εδώ, με λόγο έντονα προσωπικό και φορτισμένο, μας παραδίδει ένα κατασταλαγμένο σύνολο κοσμοθεωρητικών «πυξίδων», έναν τρόπο τινά απολογισμό των επιλογών και της στάσης ζωής που ακολούθησε και τον οποίο παροτρύνει τον αναγνώστη να ενστερνιστεί και να ακολουθήσει ο ίδιος, σα να απευθυνόταν στη μικρή του κόρη.

Κοριτσάκι μου,
θέλω νὰ σοῦ φέρω
τὰ φαναράκια τῶν κρίνων
νὰ σοῦ φέγγουν στὸν ὕπνο σου.

Κοιμήσου κοριτσάκι.
Εἶναι μακρὺς ὁ δρόμος.
Πρέπει νὰ μεγαλώσεις.

Εἶναι μακρὺς
μακρὺς
μακρὺς ὁ δρόμος.

Τὸ παιδί μου κοιμήθηκε
κι ἐγὼ τραγουδάω...

Δύσκολα εἶναι, κοριτσάκι,
στὴν ἀρχή.

Τί νὰ πεῖς, δὲν ξέρεις.
Δύσκολα εἶναι στὴν ἀρχή.

Γιατὶ δὲν εἶναι, κοριτσάκι,
νὰ μάθεις μόνο
ἐκεῖνο ποὺ εἶσαι,
ἐκεῖνο ποὺ ἔχεις γίνει.

Εἶναι νὰ γίνεις
ὅ,τι ζητάει
ἡ εὐτυχία τοῦ κόσμου,
εἶναι νὰ φτιάχνεις, κοριτσάκι,
τὴν εὐτυχία τοῦ κόσμου.

Ἄλλη χαρὰ δὲν εἶναι πιὸ μεγάλη
ἀπ᾿ τὴ χαρὰ ποὺ δίνεις.

Νὰ τὸ θυμᾶσαι, κοριτσάκι.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.       «Κοιμήσου κοριτσάκι. / Εἶναι μακρὺς ὁ δρόμος. / Πρέπει νὰ μεγαλώσεις.». Πού αναφέρεται εδώ ο ποιητής; Ποιος είναι αυτός ο «μακρύς» δρόμος που έχει το κοριτσάκι (και ο καθένας μας) να διανύσει; (Βοήθεια: σκέψου σε ποιο ποίημα του Καβάφη χρησιμοποιείται πάλι ο επιθετικός προσδιορισμός «μακρύς» για τη λέξη «δρόμος» και τι συμβολίζει αυτός εκεί).

2.      Ο ποιητής χρησιμοποιεί εδώ το β’ ενικό πρόσωπο απευθυνόμενος στην κόρη του. Σε ποιον άλλον μπορεί να απευθύνεται; Τι πετυχαίνει με τη χρήση του β’ ενικού προσώπου εδώ;

3.      Όπως είπαμε στην εισαγωγή, το ποίημα έχει μια συμβουλευτική χροιά. Ποια στοιχεία (κυρίως γραμματικά) το φανερώνουν αυτό; (Βοήθεια: κοίτα τα ρήματα).

4.      Ποιο είναι, για τον ποιητή, το μεγαλύτερο αγαθό ενός ανθρώπου; (Βοήθεια: δες μία-μία τις συμβουλές του προς την κόρη του).

5.      Γιατί χρησιμοποιεί ο Ρίτσος εδώ την κόρη του και όχι οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο ως τον αποδέκτη των όσων λέει; (Βοήθεια: όπως είπαμε εδώ ο Ρίτσος «αποκαλύπτεται» στον αναγνώστη. Πώς επικυρώνει την αποκάλυψη αυτή η παρουσία της κόρης του στο ποίημα;)

6.      «Γιατὶ δὲν εἶναι, κοριτσάκι, / νὰ μάθεις μόνο / ἐκεῖνο ποὺ εἶσαι, ἐκεῖνο ποὺ ἔχεις γίνει.». Οι αρχαίοι έλεγαν πως το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι πολύ σημαντικό. Γιατί τόσο ο Ρίτσος όσο και οι αρχαίοι το υποστήριζαν αυτό; Θυμάσαι την τελευταία φορά που παραδέχτηκες το λάθος σου και αποφάσισες να γίνεις καλύτερος/η ή μήπως θυμάσαι καλύτερα την τελευταία φορά που έκρινες κάποιον αρνητικά; Αν ισχύει το δεύτερο σκέψου αν η στάση σου αυτή είναι σωστή ή λανθασμένη.

Ο Νίκος Κωσταγιόλας γεννήθηκε το 1993 στην Αθήνα. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών όπου απασχολείται και σήμερα ως υποψήφιος διδάκτορας στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και Υπολογιστικής Όρασης καθώς και κάτοχος MSc in Data Science από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο “Παν ο μέγας χρη αποθνήσκειν” κυκλοφόρησε τον περασμένο Οκτώβριο από τις εκδόσεις “Φιλύρα”. Ποιήματά του έχουν φιλοξενηθεί ηλεκτρονικά σε λογοτεχνικά περιοδικά και ιστοσελίδες. Διατηρεί το blog “Ποιητής εκ του προχείρου”.